Mimarsinanın ülkemize yaptıgı su ve diğer eserleri

Su Yolları Kemerleri

1. Bend Kemeri (Kağıthâne’de),

2. Uzun Kemer (Kemerburgaz’da),

3. Mağlova Kemeri(Kemerburgaz’da),

4. Gözlüce Kemer (Cebeciköy’de),

5. Müderris köyü yakınındaki kemer (Kemerburgaz’da).

6. Kırık Kemer

Hamamlar

1. Atik Valide Sultan Hamamı-İstanbul-Üsküdar

2. Kılıç Ali Paşa Hamamı-İstanbul-Beyoğlu, Tophane

2. Hürrem Sultan Hamamı-İstanbul Sultanahmet

4. Hürrem Sultan Hamamı-Mihrimah Sultan Hamamı Edirnekapı

6. Haseki Sultan Hamamı (Bahçekapı’da),

SultanSüleymân Hamamı (İstanbul’da),

Süleymaniye Hamamı (Süleymaniyede),

Üç Kapılı Hamam (Topkapısarayında),

Üç Kapılı Hamam (Üsküdar Sarayında),

Haseki Sultan Hamamı (Yahudiler içinde),

Vâlide SultanHamamı (Karapınar’da),

Vâlide SultanHamamı (Cibâli Kapısında),

Mihrimah SultanHamamı (Edirnekapı’da),

Lütfi Paşa Hamamı (Yenibahçe’de),

MehmedPaşa Hamamı (Galata’da),

MehmedPaşa Hamamı (Edirne’de),

Kocamustafapaşa Hamamı (Yenibahçe’de),

İbrâhim Paşa Hamamı (Silivrikapı’da),

Kapıağası Yâkub Ağa Hamamı (Sulumanastır’da),

Sinân Paşa Hamamı (Beşiktaş’ta),

Molla Çelebi Hamamı (Fındıklı’da),

Kaptan Ali Paşa Hamamı (Tophâne’de),

Kaptan Ali Paşa Hamamı (Fenerkapı’da),

Müfti Ebüssü’ûd Efendi Hamamı (Mâcuncu Çarşısında),

Mîrmirân Kasımpaşa Hamamı (Hafsa’da),

Merkez Efendi Hamamı (Yenikapı dışında),

Nişancı Paşa Hamamı (Eyüp’te),

Hüsrev Kethüdâ Hamamı (Ortaköy’de),

Hüsrev Kethüdâ Hamamı (İzmit’te),

Hamam (Çatalca’da),

RüstemPaşa Hamamı (Sapanca’da),

Hüseyin Bey Hamamı (Kayseri’de),

Sarı Kürz Hamamı (İstanbul’da),

Hayreddin Paşa Hamamı (Zeyrek’te),

Hayreddin Paşa Hamamı (Karagümrük’te),

Yâkub Ağa Hamamı (Tophâne’de),

Haydar Paşa Hamamı (Zeyrek’te),

İskender Paşa Hamamı,

Odabaşı Behruzağa Hamamı (Şehremini’de),

Kethüdâ Kadın Hamamı (Akbaba’da),

Beykoz Hamamı,

Emir Buhârî Hamamı (Edirnekapı dışında),

Hamam (Eyüp’te),

Dere Hamamı (Eyüp’te),

Sâlih Paşazâde Hamamı (Yeniköy’de),

Sultan Süleymân Hamamı (Mekke’de),

HayreddinPaşa Hamamı (Tophâne’de),

Hayreddin Paşa Hamamı (Kemeraltı’nda),

Rüstem Paşa Hamamı (Cibâli’de),

Vâlide SultanHamamı (Üsküdar’da)

Sultan Hamamı (Manisa’da)

Camiler

1. Süleymaniye Camii İstanbul

2. Şehzade Mehmet Camii İstanbul-Fatih

3. Ayasofya Camii-İstanbul-Sultanahmet

4. Mihrimah Sultan Camii – Edirnekapı

5. Mihrimah Sultan Câmii – Üsküdar’da, iskelede

6. Selimiye Camii– Edirne Merkez’de

7. Sokullu Mehmed Paşa Camii-İstanbul-(Azapkapı)

8. Atik Valide Camii-İstanbul Üsküdar

9. Mustafa Paşa Camii-İstanbul-Eyüp

10. Güzelce Kasımpaşa Camii-İstanbul-

11. Bali Paşa Camii-İstanbul- Kasımpaşa

12. Kılıç Ali Paşa Camii-İstanbul-(Tophane’de),

13. Rüstem Paşa Camii Tekirdağ

14. Sinan Paşa Camii-İstanbul-Beşiktaş

Haseki Camii,

Rüstem Paşa Câmii (Tahtakale’de),

Sokullu Mehmet Paşa Câmii (Kadırga Limanında),

Sokullu Mehmet Paşa Câmii (Büyükçekmece)

Odabaşı Câmii (Yenikapı yakınında),

Hamâmî Hâtun Câmii (Sulumanastır’da),

Ferruh Kethüdâ Câmii (Balat Kapısı içinde),

Kara Camii – Sofya

Kazasker İvaz Efendi Camii (İstanbul’da)

Kılıç Ali Paşa Camii (Tophane’de),

Ahî Çelebi Câmii (İzmir İskelesi yakınında),

Ebü’l-Fazl Câmii (Tophâne üstünde),

Sinan Paşa Camii (Beşiktaş’ta),

Eski Vâlide Câmii (Üsküdar’da),

Ferhad Paşa Câmii (Çatalca’da),

Drağman Yunus Camii (İstanbul’da)

Gazi Ahmet Paşa Camii (Topkapı’da)

Hadım İbrahim Paşa Camii (Silivrikapı’da)

Abdurrahman Paşa Camii (Kastamonu, Tosya’da)

Behram Paşa Camii (Diyarbakır’da)

Molla Çelebi Camii (Fındıklı’da)

Nişancı Paşa Çelebi Câmii (Kiremitlik’te),

Piyale Paşa Camii

Rüstem Paşa Câmii – Tahtakale

Zâl Mahmûd Paşa Câmii – Eyüp

Çavuşbaşı Camii – Sütlüce

İskender Paşa Câmii (Kanlıca’da),

Şehzâde Cihangir Câmii (Tophâne’de),

Şemsi Paşa Camii (Üsküdar’da),

Osman Şah Vâlidesi Câmii (Aksaray’da),

Sultan Bâyezîd Kızı Câmii (Yenibahçe’de),

Ahmed Paşa Câmii (Topkapı’da),

Sokullu Mehmed Paşa Câmii (Havsa’da, Edirne),

Sokullu MehmedPaşa Câmii (Burgaz’da),

İbrâhim Paşa Câmii (Silivrikapı’da),

Bâli Paşa Câmii (Hüsrev Paşa Türbesi yakınında,

Hacı Evhad Câmii (Yedikule yakınında),

Kazasker Abdurrahmân Çelebi Câmii (Molla Gürânî’de),

Mahmûd Ağa Câmii (Ahırkapı yakınında),

Hoca Hüsrev Câmii (Kocamustafapaşa’da),

Defterdar Süleymân Çelebi Câmii (Üsküplü Çeşmesi yakınında),

Yunus Bey Câmii (Balat’ta),

Hürrem Çavuş Câmii (Yenibahçe yakınında),

Sinan Ağa Câmii (Kâdı Çeşmesi yakınında),

Süleymân Subaşı Câmii (Unkapanı’nda),

Kasım Paşa Câmii (Tersâne yakınında),

Muhiddin Çelebi Câmii (Tophâne’de),

Molla Çelebi Câmii (Tophâne Beşiktaş arasında),

Çoban Mustafa Paşa Câmii (Gebze’de),

Pertev Paşa Câmii (İzmit’te),

Rüstem Paşa Câmii (Sapanca’da),

Rüstem Paşa Câmii (Samanlı’da),

Rüstem Paşa Câmii (Bolvadin’de),

Rüstem Paşa Câmii (Rodoscuk’ta),

Mustafa Paşa Câmii (Bolu’da),

Ferhad Paşa Câmii (Bolu’da),

Mehmed Bey Câmii (İzmit’te),

Osman Paşa Câmii (Kayseri’de),

Hacı Paşa Câmii (Kayseri’de),

Cenâbî Ahmed Paşa Câmii (Ankara’da),

Lala Mustafa Paşa Câmii (Erzurum’da),

Sultan Alâeddin Selçûkî Câmii’nin (Çorum’da) yenilenmesi,

Abdüsselâm Câmii’nin (İzmit’te)yenilenmesi,

Kiliseden dönme Eski Câmi’nin (İznik’te)Sultan Süleymân tarafından yeniden yaptırılması,

Hüsreviye (Hüsrev Paşa)Câmii (Haleb’de),

Sultan Murâd Câmii (Manisa’da),

Orhan Câmii’nin (Kütahya’da)yenilenmesi,

Kâbe-i şerîf’in kubbelerinin tâmiri,

Hüseyin Paşa Câmii (Kütahya’da),

Sultan Selim Câmii (Karapınar’da),

Sultan Süleymân Câmii (Şam, Gök Meydanda),

Taşlık Câmii (Mahmûd Paşa için, Edirne’de),

Defterdar Mustafa Çelebi Câmii (Edirne’de),

Haseki Sultan Câmii (Edirne, Mustafa Paşa Köprüsü başında),

Cedid Ali Paşa Câmii (Babaeski’de),

Semiz Ali Paşa Câmii (Ereğli’de),

Bosnalı MehmedPaşa Câmii (Sofya’da),

Sofu Mehmed Paşa Câmii (Hersek’te),

Maktul Mustafa Paşa Câmii (Budin’de),

Firdevs Bey Câmii (Isparta’da),

Memi Kethudâ Câmii (Ulaşlı’da),

Tatar Han Câmii (Kırım, Gözleve’de),

Vezir Osman Paşa Câmii (Tırhala’da),

Rüstem Kethüdâsı Mehmed Bey Câmii (Tırhala’da),

Mesih Mehmed Paşa Câmii (Yenibahçe’de).

Medreseler

1. Rüstem Paşa Medresesi-İstanbul-Fatih

2. Semiz Ali Paşa Medresesi-İstanbul-Fatih

Sultan Süleymân Medresesi (Mekke’de),

Süleymâniye Medreseleri (İstanbul’da),

Yavuz Sultan Selim Medresesi (Halıcılar Köşkünde),

Sultan Selim Medresesi (Edirne’de),

Sultan Süleymân Medresesi (Çorlu’da),

Şehzâde Sultan Mehmet Medresesi (İstanbul’da),

Haseki Sultan Medresesi (Avratpazarı’nda),

Vâlide Sultan Medresesi (Üsküdar’da),

Kahriye Medresesi (Sultan Selim yakınında),

Mihrimah Sultan Medresesi (Üsküdar’da),

Mihrimah Sultan Medresesi (Edirnekapı’da),

MehmedPaşa Medresesi (Kadırga’da),

MehmedPaşa Medresesi (Eyüp’te),

Osman Şah Vâlidesi Medresesi (Aksaray yakınında),

Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul’da),

Ali Paşa Medresesi (İstanbul’da), 17i.lşiplş.ml.çmö)AhmedPaşa Medresesi (Topkapı’da),

Sofu MehmedPaşa Medresesi (İstanbul’da),

İbrâhim Paşa Medresesi (İstanbul’da),

Sinân Paşa Medresesi (Beşiktaş’ta),

İskender Paşa Medresesi (Kanlıca’da),

Kasım Paşa Medresesi,

Ali Paşa Medresesi (Babaeski’de),

Mısırlı Mustafa Paşa Medresesi (Gebze’de),

Ahmed Paşa Medresesi (İzmit’te),

İbrâhim Paşa Medresesi (Îsâ Kapısında),

Şemsi Ahmed Paşa Medresesi (Üsküdar’da),

Kapı Ağası Mahmûd Ağa Medresesi (Ahırkapı’da),

Kapıağası Câfer Ağa Medresesi (Soğukkuyu’da),

Ahmed Ağa Medresesi (Çapa’da),

Hâmid Efendi Medresesi (Filyokuşu’nda),

Mâlûl Emir Efendi Medresesi (Karagümrük’te),

Ümm-i Veled Medresesi (Karagümrük’te),

Üçbaş Medresesi (Karagümrük’te),

Kazasker Perviz Efendi Medresesi (Fâtih’te),

Hâcegizâde Medresesi (Fâtih’te),

Ağazâde Medresesi (İstanbul’da),

Yahya Efendi Medresesi (Beşiktaş’ta),

Defterdar Abdüsselâm Bey Medresesi (Küçükçekmece’de),

Tûtî Kâdı Medresesi (Fâtih’te),

Hakîm Mehmed Çelebi Medresesi (Küçükkaraman’da),

Hüseyin Çelebi Medresesi (Çarşamba’da),

Şahkulu Medresesi (İstanbul’da),

Emin Sinân Efendi Medresesi (Küçükpazar’da),

Yunus Bey Medresesi (Draman’da),

Karcı Süleyman Bey Medresesi,

Hâcce Hâtun Medresesi (Üsküdür’da),

Defterdar Şerifezâde Medresesi (Kâdıçeşmesi’nde),

Kâdı Hakîm Çelebi Medresesi (Küçükkaraman’da),

Kirmasti Medresesi,

Sekban Ali Bey Medresesi (Karagümrük’te),

Nişancı MehmedBey Medresesi (Altımermer’de),

Kethüdâ Hüseyin Çelebi Medresesi (SultanSelim’de),

Gülfem Hâtun Medresesi (Üsküdar’da),

Hüsrev Kethüdâ Medresesi (Ankara’da),

Mehmed Ağa Medresesi (Çatalçeşme’de).

Külliyeler

1. Süleymaniye Külliyesi-İstanbul-Fatih

Haseki Külliyesi

Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi

Dârülkurrâlar

1. Atik Valide Sultan Darülkurrası-İstanbul-Üsküdar

2. Sokollu Mehmet Paşa Darülkurrası-İstanbul-Eyüp

3. Sultan Süleyman – Süleymaniye Darülkurrası-İstanbul-Fatih

Sultan Süleyman Han Dârülkurrâası (İstanbul’da),

Vâlide Sultan Dârülkurrâsı (Üsküdar’da),

Hüsrev Kethüdâ Dârülkurrâsı (İstanbul’da),

Mehmed Paşa Dârülkurrâsı (Eyüp’te),

Müftü Sa’di Çelebi Dârülkurrâsı (Küçükkaraman’da),

Sokullu Mehmet Paşa Dârülkurrâsı (Eyüp’te),

Kâdızâde Efendi Dârülkurrâsı (Fâtih’te).

Dârüşşifâlar

1. Sultan Süleyman-Süleymaniye Darüşşifası-İstanbul-Fatih

Haseki Sultan Dârüşşifâsı (Haseki’de),

Vâlide Sultan Dârüşşifâsı (Üsküdar’da)

Türbeler

1. Şehzade Mehmet Türbesi-İstanbul-Fatih

2. Kanuni Sultan Süleyman Türbesi-İstanbul-Fatih

3. Arap AhmedPaşa Türbesi (Fındıklı’da),

Yahya Efendi Türbesi (Beşiktaş’ta),

Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi (Beşiktaş’ta),

Arap AhmedPaşa Türbesi (Fındıklı’da),

Sultan Süleymân Türbesi (Süleymaniye’de),

Şehzâde Sultan MehmedTürbesi (Şehzâdebaşı’nda),

SultanSelim Türbesi (Ayasofya civârında),

Hüsrev Paşa Türbesi (Yenibahçe’de),

ŞehzâdelerTürbesi (Ayasofya’da),

Vezir-i âzam RüstemPaşa Türbesi (Şehzâde Türbesi yakınında),

Ahmed Paşa Türbesi (Eyüp’te),

MehmedPaşa Türbesi (Topkapı’da),

Çocukları için inşâ ettiği türbe,

Siyavuş Paşa Türbesi (Eyüp’te),

Siyavuş Paşanın çocukları için yapılan türbe (Eyüp’te),

Zâl Mahmûd Paşa Türbesi (Eyüp’te),

Şemsi Ahmed Paşa Türbesi (Üsküdar’da),

Kılıç Ali Paşa Türbesi (Tophâne’de),

Pertev Paşa Türbesi (Eyüp’te),

Şâh-ı Hûban Türbesi (Üsküdar’da,

Haseki Hürrem Sultan Türbesi (Süleymaniye’de).

İmâretler

1. SultanSüleymân İmâreti (Süleymaniye’de),

2. Haseki Sultan İmâreti (Mekke’de),

3. Haseki Sultan İmâreti (Medîne’de),

SultanSüleymân İmâreti (Süleymaniye’de),

Haseki Sultan İmâreti (Mekke’de),

Haseki Sultan İmâreti (Medîne’de),

Mustafa Paşa Köprüsü başında bir imâret (Edirne’de),

SultanSelim İmâreti (Karapınar’da),

SultanSüleymân İmâreti (Şam’da),

Şehzâde Sultan Mehmed İmâreti (İstanbul’da),

SultanSüleymân İmâreti (Çorlu’da),

Vâlide Sultan İmâreti (Üsküdar’da),

Mihrimah Sultan İmâreti (Üsküdar’da),

Sultan Murâd İmâreti (Manisa’da),

Rüstem Paşa İmâreti (Rodoscuk’ta),

Rüstem Paşa İmâreti (Sapanca’da),

MehmedPaşa İmâreti (Burgaz’da),

MehmedPaşa İmâreti (Hafsa’da),

Mustafa Paşa İmâreti (Gebze’de),

MehmedPaşa İmâreti (Bosna’da).

Köprüler

1. Büyük çekmece Köprüsü,

2. Silivri Köprüsü,

3. Mustafa Paşa Köprüsü (Meriç üzerinde),

Kervansaraylar

1. Kervansaray (Sultan Süleymân İmâreti yakınında),

2. Kervansaray (Büyükçekmece’de),

3. RüstemPaşa Kervansarayı (Rodosçuk’ta),

4. KebecilerKervansarayı (Bitpazarı’nda),

Büyükçekmece Köprüsü ,

Silivri Köprüsü, (Sultan Süleyman Köprüsü)

Mustafa Paşa Köprüsü (Meriç üzerinde),

Sokullu Mehmed Paşa Köprüsü (Tekirdağ’da),

Odabaşı Köprüsü (Halkalıpınar’da),

Kapıağası Köprüsü (Büyükçekmece’de),

MehmedPaşa Köprüsü (Sinanlı’da),

Sokullu Mehmet Paşa Köprüsü (Drina Köprüsü)

Sultan Süleyman Köprüsü (Dilovası’nda)

Saraylar

1. Saray-ı atîk tâmiri (Beyazıt’ta),

2. Saray-ı cedîd-i hümâyûn tâmiri (Topkapı’da),

3. Üsküdar Sarayının tâmiri (Üsküdar’da),

4. Galatasarayın eski yerine yeniden inşâsı (Galatasaray’da),

Saray-ı atîk tâmiri (Beyazıt’ta),

Saray-ı cedîd-i hümâyûn tâmiri (Topkapı’da),

Üsküdar Sarayının tâmiri (Üsküdar’da),

Galatasarayın eski yerine yeniden inşâsı (Galatasaray’da),

Atmeydanı Sarayının yeniden inşâsı (Atmeydanı’nda),

İbrahim Paşa Sarayı (At Meydanı)

Yenikapı Sarayının yeniden inşâsı (Silivrikapı’da),

Kandilli Sarayının yeniden inşâsı (Kandilli’de),

Fenerbahçe Sarayının yeniden inşâsı (Fenerbahçe’de),

İskender Çelebi Bahçesi Sarayının yeniden inşâsı (İstanbul şehir dışında),

Halkalı Pınar Sarayının yeniden inşâsı (Halkalı’da),

Rüstem Paşa Sarayı (Kadırga’da),

MehmedPaşa Sarayı (Kadırga’da),

Mehmed Paşa Sarayı (Ayasofya yakınında),

MehmedPaşa Sarayı (Üsküdar’da),

Rüstem Paşa Sarayı (Üsküdür’da),

Siyavuş Paşa Sarayı (İstanbul’da),

Siyavuş Paşa Sarayı (Üsküdar’da),

Siyavuş Paşa Sarayı (yine Üsküdar’da),

Ali Paşa Sarayı (İstanbul’da),

AhmedPaşa Sarayı (Atmeydanı’nda),

Ferhad Paşa Sarayı (Bâyezîd civârında),

Pertev Paşa Sarayı (Vefâ Meydanında),

SinânPaşa Sarayı (Atmeydanı’nda),

Sofu MehmedPaşa Sarayı (Hocapaşa’da),

Mahmûd Ağa Sarayı (Yenibahçe’de),

MehmedPaşa Sarayı (Halkalı yakınında Yergöğ’de),

Şâh-ı Hûbân Kadın Sarayı (Kasımpaşa Çeşmesi yakınında),

Pertev Paşa Sarayı (şehrin dışında),

AhmedPaşa Sarayı (şehrin dışında),

AhmedPaşa Sarayı (Taşra Çiftlik’te),

AhmedPaşa Sarayı (Eyüp’te),

Ali Paşa Sarayı (Eyüp’te),

MehmedPaşa Sarayı (şehrin dışında, Rüstem Çelebi Çiftliğinde),

Mehmed Paşa Sarayı (Bosna’da),

Rüstem Paşa Sarayı (İskender Çelebi Çiftliğinde).

Mahzenler

1. Buğday mahzeni (Galata Köşesinde),

2. Zift Mahzeni (Tersâne-i Âmirede),

3. Anbar (sarayda),

Anbar (Has Bahçe Yalısında),

Mutbak ve kiler (sarayda),

Mahzen (Unkapanı’nda),

İki adet anbar (Cebehâne yakınında),

Kurşunlu Mahzen (Tophâne’de).

Osmanlı Devleti’nde başta şehirler olmak üzere yerleşim yerlerinin su ihtiyacının karşılanmasına büyük önem verilmiştir. Suyun kaynağından alınıp, kullanım yerine getirilmesine ve dağıtılmasına kadar yapılan tüm tesisler, “su yolları” ismiyle anılmıştır. Bu tesisler, kanallar, tüneller, su kemerleri, su terazileri, maksemler, su depoları ve arıtma havuzlarından oluşmuştur.

1550’li yıllarda etrafı sularla çevrili tarihi yarımada ortasındaki İstanbul. Osmanlı burada muhteşem bir su medeniyeti de kurmayı başarmıştı. Osmanlı İstanbul’unda sadece Fatih’te (Süheyl Ünver’in tespitine göre) 800 çeşme vardı.

MUHTEŞEM SU MEDENİYETİ

Bir yerleşim yeri ve oradaki tesislerin su ihtiyacını karşılamak için önce etrafındaki arazide inceleme yapılır, kaynak suların yeterli olup olmadığı tespit edilirdi. Suyun nereden akıtılacağı, nerelere kemer veya tünel inşa edilmesi gerektiği belirlendikten sonra su yolunun yapımına başlanırdı; kanal açılır, tünel kazılır, kemer dikilir ve künk döşenirdi. Sular, dinlendirme, durultma, çökeltme, havalandırma ve aktarma gibi işlemlerden geçtikten sonra arıtılırdı. Bu amaçla savaklar, bacalar, filtreler ve arıtma havuzları bina edilirdi.

İstanbul’da su bendleri

İstanbul, Edirne, Selanik, Bursa, Manisa, Konya, Şam gibi büyük şehirlerde yapılan su yolları, Osmanlı Devleti’nin en kıymetli su yapı ve yatırımlarındandı. Mimar Sinan tarafından planları çizilip inşa edilen İstanbul’daki Kırkçeşme ve Süleymaniye Su Yolları ile Edirne’deki Taşlımüsellim Su Yolu, Osmanlı su medeniyetinin en muhteşem tesislerindendi.

Mimar Sinan tarafından yapılan Süleymaniye Su yollarının orijinal çizimleri

Süleymaniye Su Yolu’nun uzunluğu 50 km olup, 1550-1557 seneleri arasında yapılmıştır. Bu su yoluyla hem İstanbul’un Rumeli yakasının hem de Süleymaniye Camiinin su ihtiyacı giderilmiştir. 1555-1563 yılları arasında 50 milyon akçe sarf edilerek inşa edilen Kırkçeşme Su Yollarının toplam uzunluğu da 50 km idi. Buradan getirilen su, 94 çeşme, 13 hamam, 7 saray, 4 şadırvan olmak üzere 158 farklı tesiste kullanılıyordu. Edirne’deki Taşlımüsellim Su Yolu ise 1530’da tamamlanmış, beş saatlik mesafeden, tüneller ve kanallar ile Edirne’ye getirilerek şehre dağıtılmıştır.

Mimar Sinan’ın Kanuni zamanında İstanbul’a hediye ettiği tarihî Kırkçeşme Su Yolları

Kırkçeşme Su Yollarından günümüze kalan bir bölüm

SU YOLLARININ TEMİZLİĞİ VE KORUNMASI

Osmanlı’da su yollarını, künkler ve sarnıçları inşa etmek, yerleşim bölgelerine su getirmek ve bunu künk ve kanallara dağıtmak, kanalları temiz tutmak, gereken tamir ve bakımı yapmakla mükellef görevlilere “su-yolcu” denirdi. Bunlar, şer'î, örfî ve divanî gibi tüm vergilerden muaf tutulmuşlardır. Ayrıca su işleriyle ilgilenen bir de su-yolcu adlı teşkilat mevcuttu. Su işleri önceleri, Su-yolcu Başı veya Su-yolcu Ağası idaresinde yürütülmekteyken, 1566’dan itibaren Kanunî döneminde kurulan “Su-yolcu Nazırlığı” aracılığıyla yürütülmüştür. İlk su yolu nazırı olarak ise Hasan Ağa tayin edilmiştir.

Osmanlı padişahları ve idareciler, şehre gelen içme sularını, su havzalarını ve su yollarını korumada da büyük hassasiyet göstermişlerdir. Suların şehre geldiği yol güzergâhının her iki yakasında en az 3-4 metrelik alana yerleşim birimleri yapılmamasını ve ziraatla uğraşılmamasını temel esas olarak benimsemiş ve bunu titizlikle tatbik ve takip etmişlerdir. 1567’de Haslar Kadısına yazılan hükümde, Kırkçeşme Suyu ve diğer suların geçtiği güzergâhlara bağ, bahçe yapılması, ev inşa edilmesi yasaklanmıştır. 1570’de İstanbul, Haslar ve Galata kadılarına da bu hususlarla ilgili benzer hükümler gönderilmiştir.

İstanbul Kâğıthane Deresi

1559’da neşredilen Galata Suyu’nun temizlenmesine ilişkin irade: “Şehr-i Şâbân’ın yirminci gününde Galata Suyu’nun levâzımâtı içün üç bin sikke-i hasene Galata Ağası Firuz Ağa’ya teslim olundu ve harç-ı florisinden dâhi bin beş yüz hasene mezkûr su yolunun mühimmâtı içün Oda Bâşı’na teslim olundu, 1559.”

II. SELİM’İN SULTANİYE SU YOLUNU KORUMASI

Konuyla alakalı Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan ve Sultaniye’ye (Karapınar’a) gelen su yolunun korunmasıyla ilgili, Sultan II. Selim dönemine ait 21 Şubat 1570 tarihli belge oldukça çarpıcıdır:

II. Selim, şehzadelik döneminde 20 Haziran 1560’da gönderdiği hükümle, Konya ile Ereğli arasındaki harabe bir köy yerine cami, imaret, han, hamam ve dükkânlardan oluşan, projesini Mimar Sinan’ın hazırladığı, mimarlığını Halep’li Cemaleddin’in yaptığı bir külliye, bunun etrafına da Sultaniye ismiyle bir kasaba tesis ettirmişti. Hatta yeni kurulan bu kasabayı şenlendirmek amacıyla, ilk gelip yerleşecek 120 hanenin vergiden muaf tutulacağını belirtmişti.

Matrakçı Nasuh’un Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn adlı eserinde bulunan Karapınar Su Yolu çizimi

Fakat 21 Şubat 1570 tarihli hükümde, Su Yolu Nazırı Hasan Paşa, Sultaniye İmareti ve Camiine gelen suyun geçtiği yerlere bazı şahısların ev yaptığını, bağ dikip bahçe kurduğunu, hatta ziraat yaptıklarını, bu sebeple su yolunun tamamen zarar gördüğünü; hâlbuki su yolunun yaklaşık 5,3 metre boş bırakılması gerektiğini belirterek durumu Divan-ı Hümayun’a iletmişti.

Bunun üzerine, merkezden, Sultaniye’nin bağlı olduğu eski il kadısına gönderilen hükümde, su yolunun kenarına ev yaptırılmaması, evlerle su yolu arasında her iki taraftan yaklaşık 5,3 metre mesafe bırakılması; bahsedilen mesafe içinde bağ ve ziraat işi yaptırılmaması, şayet bağ dikilmiş ise sökülmesi emredilmiştir. Ayrıca, işi engellemeye kalkışacak şahıslar çıkarsa, bunların Divan-ı Hümayuna bildirilmesi ve emrin gereğinin, o civarda bulunan su yolu bölükbaşısı tarafından sürekli olarak tatbiki istenmiştir.

Sultan III. Ahmed’in annesi Gülnuş Valide Sultan’ın Üsküdar’da yaptırdığı cami, imaret, çeşme ve sebillere gereken suyun, padişaha ait Çamlıca’daki kaynaktan karşılanması için III. Ahmed’in 17 Kasım 1714’de verdiği tuğralı bir Su Mülknâmesi

Kaynakça: arastırma Zafer dergisi

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), MD, c.9, s.4, hüküm 9, 21 Şubat 1570 tarihli belge.

2. BOA, Meclis-i Vükela (MV), 9 Teşrinievvel 1309/1891 tarihli mazbata.

3. Osman Ergin, Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi, İstanbul, 1939.

4. Abdullah Martal, “XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Su-Yolculuk”, Belleten, C.LII, Sayı: 205, Aralık 1988.

5. Cengiz Orhonlu “XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Su-Yolcu Kuruluşu”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehircilik ve Ulaşım, Derleyen: Salih Özbaran, İzmir, 1984.

6. Kazım Çeçen, Süleymaniye Suyolları, İTÜ İstanbul Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi, İstanbul, 1986.

7. Hasan Basri Karadeniz, “Sultaniye (Karapınar)’ye İçme Suyu Getirilmesi, Suyollarının Tahribi ve Tamiri (1568- 1582)”, Afro-Avrasya Özel Sayısı, Aralık 2016.

8. Mehmet Bildirici, Konya Tarihi Su Yapıları, Ankara, 1994.

9. Türk ve İslam Eserleri Müzesi. Envanter No: 2386.

10. Topkapı Sarayı Müzesi, Envanter No H1524147b, 148a.

11. https://www.mimarsinan.gen.tr/mimar-sinan-suleymaniye-su-yollari-istanbul/ Erişim: 03.03.2019